Een tijd geleden was er een programma op televisie waarin oudere mensen werden geselecteerd voor een koor. In plaats van de verwachte Nederlandstalige liedjes zou dit koor anders zijn, werd ze verteld. Hoe anders bleek toen een band het nummer We will rock you van Queen begon te spelen. De band zou Engelstalige rocknummers uit de jaren zestig en zeventig ten gehore gaan brengen en de vraag was wie er voor in was. De camera zoomde in, en we zagen verschrikte gezichten. Sommige mensen liepen weg en wilden niet meedoen. Maar het overgrote deel van de kandidaten barstte in lachen uit. Ze klapten en swingden in hun stoelen. De energie en warmte spatte van het scherm de kamer in. En zo kon het dat veertig mensen, ruwweg tussen de 70 en 96 jaar, aan een carrière als rockzanger gingen beginnen.
Tweede jeugd
Het koor werd The Golden Oldies genoemd en na één aflevering te hebben gezien, geloofde ik dat het zou werken. Het was aanstekelijk. De gedachte achter het programma was dat oudere mensen nog van alles kunnen. Onze maatschappij lijkt mensen van een bepaalde leeftijd af te schrijven, maar dat is nergens voor nodig. Mensen kunnen en moeten blijven meedoen. Een 96-jarige vrouw zei dat het niet echt haar muziek was, maar ze geloofde dat ze in staat was om zich aan te passen en het een kans te geven. Geweldig. Ze straalde, en ik ook.
Waarom werkte dit programma zo goed? De koorleden vertelden het zelf: Ze voelden zich twintig jaar jongen, vol energie en ze waren dankbaar dat ze mochten meedoen. Veel van hen voelden zich vaak eenzaam en verveeld. Nu kwamen ze weer onder de mensen, hadden ze weer een doel en deden ze ertoe. Sommigen waren verlegen en dachten niet dat ze het zouden kunnen. Ze kregen extra hulp en werden aangemoedigd. Een dame die niet meer goed kon zien en zo goed als geen Engels sprak, kreeg fonetisch uitgeschreven teksten in een groot lettertype. Als de oudsten onder hen te moe waren om naar de repetitie te komen, ging het koor naar hen toe om daar te oefenen. Iedereen kon deelnemen, en iedereen voelde zich blij en levendig. Het was geweldig om te zien.
Ikigai
Wat is het toch aan onze (voornamelijk) Westerse levensstijl dat we ouderen zien als een last? Een groep die in een tehuis zit, en niet meer volledig deel kan uitmaken van de maatschappij? Hoe anders gaat het er aan toe in Japan. In traditionele Oosterse gemeenschappen worden oudere mensen met veel eerbied behandeld. Ze worden verzorgd door de eigen familie. Ze worden gerespecteerd vanwege hun leeftijd, wijsheid en kennis. Ze maken volledig deel uit van de maatschappij. In Okinawa, Japan, bestaat het pensioen ook niet. Er is iets dat ze Ikigai noemen en het betekent ‘de reden van het bestaan’ of ‘het doel in het leven’. Volgens de Japanners heeft iedereen een Ikigai. Het vinden daarvan is erg belangrijk omdat Japanners geloven dat alleen Ikigai echt voldoening in iemands leven kan brengen. Het is datgene dat je leven de moeite waard maakt.
En de mensen in Okinawa lijken te weten waar ze het over hebben. Hier leven de oudste mensen ter wereld. In Okinawana worden vijf keer zoveel mensen dan in de rest van Japan ouder dan honderd en in Japan worden mensen het oudst van de hele wereld. Daarvoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen: het lokale dieet, een levensstijl met weinig stress, een hechte gemeenschap, voldoende activiteit op hogere leeftijd en het belang dat wordt gehecht aan spiritualiteit. Al deze factoren dragen bij aan een lang en gezond leven. Maar één van de voornaamste elementen van Ikigai is het hebben van een doel of richting in het leven. Het gaat erom dat je weet waarvoor je ’s ochtends uit bed komt, en duidelijk hebben wat je passie is in het leven. En dat kan gaan om werk, familie of andere zaken.
Lessen uit Okinawa
Ikigai: de reden om uit bed te komen. Dat is een mooi concept, maar het is niet eenvoudig je doel in het leven te vinden. Sommigen weten het al van kinds af aan, anderen moeten verschillende dingen uitproberen om er achter te komen. In het tv-programma hierboven kregen mensen energie omdat ze iets konden doen wat ze graag deden; in dit geval zingen. En niemand zei dat ze dat niet meer zouden kunnen op 95-jarige leeftijd. Ze dachten stuk voor stuk dat hun leven voorbij was, maar nu begonnen ze een nieuw avontuur. Een man van tachtig wilde heel graag meedoen, maar kon niet vanwege een longprobleem. Met tranen in zijn ogen zei hij dat zingen zijn leven was, maar dat het niet meer ging. Hij wilde zo graag ja zeggen, omdat hij deel wilde uitmaken van iets. Dat gevoel ergens bij te horen, een doel te hebben in het leven, is een van de redenen waarom mensen gezond oud worden.
Blue Zones
Iemand die alles weet van gezond oud worden, is Dan Buettner, een onderzoeker die zijn leven wijdt aan het bestuderen van regio’s in de wereld met de hoogste levensverwachting en concentratie van mensen boven de honderd. Hij heeft ontdekt dat er verschillende gemeenschappen zijn waar mensen veel ouder worden dan gemiddeld. Eentje daarvan is Okinawa, waar mensen zoals gezegd een sterk doel hebben in het leven. Verder zijn de familiebanden hecht, evenals de verdere gemeenschap. Ze blijven tot op hoge leeftijd actief, bijvoorbeeld door te tuinieren, eten gezond en leven matig. Ze hebben een positieve houding. Er zijn meer vergelijkbare gemeenschappen, zoals Barbagia in Sardinië, Loma Linda in California, het schiereiland Nicoya in Costa Rica en het Griekse eiland Ikaria. Buettner noemt deze gebieden Blue Zones en hij bestudeert ze om er achter te komen wat de gemeenschappelijke kenmerken zijn voor een lang en gezond leven. Hij heeft er negen gevonden:
-
Actief blijven op een natuurlijke wijze. De oudste mensen wonen in natuurlijke gebieden waar nog veel met de hand wordt gedaan en waarin bijvoorbeeld eigen moestuintjes worden bewerkt.
-
Een duidelijk doel. Hierboven al genoemd: een duidelijke reden om op te staan. Volgens Buettner kan dit tot zeven jaar toevoegen aan je levensverwachting.
-
Weinig stress. Ook mensen in de Blue Zones kennen stress, maar wat ze gemeen hebben, is dat ze een routine hebben om te ontstressen. Dat kan zijn bidden, mediteren, zingen, een middagdutje doen of het houden van happy hour.
-
Hara hachi bu of de 80 procentregel. Mensen in Okinawana gebruiken Hara hachi bu als een mantra voor het eten. Het herinnert hen er aan te stoppen met eten als ze voor 80 procent vol zitten. Mensen in de Blue Zones eten hun kleinste maaltijd aan het begin van de avond en daarna eten ze niet meer.
-
Een gezond, natuurlijk dieet. Mensen in de Bluw Zones eten vooral plantaardig voedsel. Ze eten weinig verwerkt voedsel.
-
Wijn. Mensen in vrijwel alle Blue Zones drinken één of twee glazen per dag, bij het eten en in gezelschap van anderen. En nee…dat is niet hetzelfde als al die glazen opsparen tot het weekend en dan los gaan.
-
Het gevoel ergens bij te horen. Vrijwel alle honderdjarigen die Buettner interviewde, woonden in een gemeenschap waarin geloof belangrijk is.
-
Familie in de buurt. Familiebanden zijn belangrijk in de gemeenschappen waar mensen het oudst worden. Ouders en grootouders blijven in huis of in de buurt en helpen met de opvoeding van de kinderen.
-
Sociale verbanden. ’s Werelds oudste mensen zijn geboren in gemeenschappen die gezond leven ondersteunen. Hun leven wordt positief beïnvloedt door het sociale netwerk waarin zij verkeren (mensen die al deze leefregels ook toepassen).
Conclusie
Dan Buettner stelt dat je de genetische loterij moet hebben gewonnen om honderd te kunnen worden. Maar de meeste mensen hebben de mogelijk om gezond negentig jaar of ouder te worden. De levensverwachting van de gemiddelde persoon kan volgens Buettner met tien tot twaalf jaar toenemen door het aannemen van een Blue Zone levensstijl. En zoals te zien in het programma met onze Golden Oldies, het toepassen van slechts enkele van bovengenoemde elementen kan de kwaliteit van het leven enorm vergroten. In dit geval hadden mensen weer een doel in hun leven, en hadden zij het gevoel dat ze ergens bij hoorden. Een van de dames, ver in de negentig, zei dat ze zich springlevend en fantastisch voelde. Ze was dankbaar voor de mogelijkheid om mee te doen, omdat ze wilde leven. ‘Want’, zei ze, ‘alleen als ik écht leef, kan ik de dood vergeten. En dat is waarom ik alles uit het leven wil halen.’